Դատարանը համառոտ

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի սարսափներն ու դաժանություններն ամբողջ աշխարհում անհրաժեշտություն առաջացրեցին, հետագայում նման իրադարձությունների կանխարգելման նպատակով, ստեղծել ինչպես մարդու հիմնարար իրավունքների պաշտպանության համակարգ: 1959 թվականի հունվարի 21-ին Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության եվրոպական կոնվենցիայի 19-րդ հոդվածի հիման վրա ստեղծվեց Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը: Դատարանի գործունեության հիմնական նպատակն է երաշխավորել Եվրոպական կոնվենցիայով ամրագրված իրավունքները և ազատությունները: Իր այս գործառույթը դատարանն իրականացնում է անհատների կամ անհատների խմբի, երբեմն նաև պետությունների` Կոնվենցիայով նախատեսված իրավունքների խախտումների մասին ներկայացրած գանգատները (դիմումները) քննելու միջոցով։ Դատարանի վճիռներն ենթակա են պարտադիր կատարման:

Այս` «Դատարանը համառոտ» բրոշյուրը պարունակում է համառոտ տեղեկություն Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի և նրա պատմության առանցքային տարեթվերի, ինչպես նաև Մարդու իրավունքների եվրոպական Կոնվենցիայով ամրագրված երաշխիքների և արգելքների մասին: 

Այս փաստաթուղթը նպատակ ունի տրամադրել ընդհանուր տեղեկություններ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի  աշխատանքի վերաբերյալ: Այն անդրադառնում է մի շարք հարցերի: Այդպիսիք առնչվում են, օրինակ, Կոնվենցիայով ամրագրված իրավունքներին, Ներպետական դատարանների համար Կոնվենցիայի նշանակությանը, դատարանի քարտուղարությանը, դրա գործառույթներին և այլն:

Ուսումնական նպատակներով կազմված այս գրքույկը պարզեցված ձևով ներկայացնում է Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի որոշ հոդվածներ: Գրքույկը կազմվել է «Ամնեսթի ինթերնեյշընըլ»-ի  պատրաստած Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրի պարզեցված տարբերակի օրինակով:

Մարդու իրավուքների եվրոպական դատարանի վերաբերյալ այս հարցերն ու պատասխանները պատրաստել է Դատարանի Քարտուղարությունը: Այն նպատակ ունի տրամադրել ընդհանուր տեղեկություններ Դատարանի աշխատակարգի մասին: Ավելի մանրամասն տեղեկություններ ստանալու համար ծանոթացեք Դատարանի կայքում (www.echr.coe.int) Քարտուղարության կողմից տեղադրված փաստաթղթերի, մասնավորապես՝ Դատարանի կանոններին:

Եվրոպական կոնվենցիայի 25-րդ հոդվածի համաձայն «Դատարանը պետք է ունենա Քարտուղարություն, որի գործառույթները և կազմը պետք է սահմանվի Դատարանի կանոններով»:
Քարտուղարությունը Դատարանին, իր դատական գործառույթներն իրականացնելիս, տրամադրում է իրավաբանական և վարչական (ադմինիստրատիվ) բնույթի օգնություն: Հետևաբար, այն իր կազմում ներառում իրավաբաններ, վարչական և տեխնիկական ապահովման անձնակազմ և թարգմանիչներ: Այս պահի դրությամբ Քարտուղարությունն ունի մոտավորապես 640 անդամ, որից 270-ը իրավաբան են և 370-ը աջակցող անձնակազմի անդամ են (տե՛ս կառուցվածքի գրաֆիկական պատկերը): Անձնակազմը համալրվում է բաց մրցույթի միջոցով: Անձնակազմի անդամներին ներկայացվում են անկախության և անկողմնակալության խիստ պահանջներ:

Անհատների կողմից Դատարան ներկայացված գանգատներին (դիմումներին) հետագա ընթացք տալը և համապատասխան դատական կազմավորմանը մակագրելը Քարտուղարության հիմնական գործառույթն է: Քարտուղարության իրավաբանները աշխատում են գանգատներին (դիմումներին) ընթացք տվող 31 բաժնում: Իրավաբաննրը դատավորների համար պատրաստում են գործի նյութերը և վերլուծական նշումներ, ինչպես նաև ընթացակարգային վարում կողմերի նամակագրությունը: Սակայն, նրանք անձամբ գործի քննություն չեն իրականացնում:
Գանգատներին (դիմումներին) ընթացք տվող բաժիններից բացի Քարտուղարությունը ունի նաև այլ բաժիններ (տե՛ս կառուցվածքի գրաֆիկական պատկերը):

Դատարանի կողմից գործի քննության տարբեր փուլերը նկարագրող Այս գրքույկը նախատեսված է պատասխանելու այն հիմնական հարցերին, որոնք դիմումատուների մոտ կարող են ծագել հատկապես գանգատը Եվրոպական դատարան ներկայացնելուց հետո:

 Այս սխեման պատկերում է գանգատի քննությունը՝ ըստ դատական միավորի:

Այս սխեման պատկերում է Դատարան ներկայացված դիմումների ընթացքը դատական տարբեր միավորներում: Սխեմայի ընթեռնելիության նկատառումներից ելնելով՝ դիմումի ընթացքի որոշ փուլեր, օրինակ՝ որպես պատասխանող ներգրավված պետությանը դիմումի կոմունիկացիայի փուլը, գործը Մեծ Պալատի քննությանը հանձնելու դիմումը, բարեկամական կարգավորման բանակցությունները, պատկերված չեն: 

2009թ.-ին Դատարանը որդեգրեց գործերի քննության հերթականության որոշման նոր քաղաքականություն: Այս նոր քաղաքականության համաձայն՝ Դատարանը գործերի քննության հերթականությունն որոշելիս առաջնորդվում է բարձրացված խնդիրների կարևորությամբ և հրատապությամբ: Այսպիսով, բարդ և համակարգային խնդիր ներկայացնող գործերը քննվում են առաջնահերթության կարգով:

Վերջին տարիների ընթացքում միևնույն համակարգային խնդրին (օրինակ` կոնկրետ իրավունքի իրականացման առնչությամբ ներպետական օրենսդրության` Կոնվենցիային անհամապատասխանության դեպքերը) վերաբերող դիմումների հոսքին դիմակայելու նպատակով Դատարանը ներդրել է պիլոտային վճիռների կայացման ընթացակարգը: Համաձայն այդ ընթացակարգի` Դատարանը քննում է այդ դիմումներից մեկ-երկուսը` հետաձգելով մյուս` նմանատիպ դիմումների քննությունը: Երբ պիլոտային գործով կայացվում է վճիռ, Դատարանը պատասխանող Կառավարությանը կոչ է անում ներպետական օրենսդրությունը համապատասխանեցնել Կոնվենցիային և մատնանշում է դրա համար անհրաժեշտ ընդհանուր միջոցառումները: Մյուս` նմանատիպ գործերը քննելիս Դատարանը վճիռ է կայացնում հիմք ընդունելով պիլոտային վճիռը:

2016 թ. հունվարի 1-ից ուժի մեջ է մտել Դատարանի կանոնակարգի 47-րդ հոդվածի վերանայված տարբերակը, որով սահմանվում են Դատարան դիմելու և ամբողջական ու վավեր դիմում ներկայացնելու պայմանները: Փոփոխությունները մանրամասն նկարագրված են Դատարանի կողմից 2015 թ. դեկտեմբերի 1-ին տարածված մամուլի հաղորդագրությունում (անգլերեն):

Խմբային դիմումների և մեծաթիվ դիմողների վերաբերյալ տեղեկությանը կարող եք ծանոթանալ այս փաստաթղթում:

Ընդունելիության չափանիշների վերաբերյալ գործնական ուղեցույցը Այսնկարագրում է այն պայմանները, որոնց Դատարան ներկայացվող գանգատը պետք է բավարարի: Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիան գործնականում կիրառողներին և պոտենցիալ դիմումատուներին խորհուրդ  է տրվում նախքան Դատարան գանգատ ներկայացնելը մանրամասն ուսումնասիրել այս Գործնական Ուղեցույցը:   

Դիմումի ընդունելիության չափանիշների վերաբերյալ հավելյալ տեղեկություն ստանալու, ինչպես նաև իմանալու համար, արդյոք Ձեր դիմումը բավարարում է ընդունելիության հիմնական չափանիշները հետևե՛ք այս հղմանը:

Դիմումի նոր ձևաթուղթը հասանելի է 2016 թ. հունվարի 1-ից: Այլ ձևաթղթերի օգտագործումն արգելվում է: Անհրաժեշտ է Դիմումի ձևաթուղթը  ներբեռնել, լրացնել, տպել և անհրաժեշտ փաստաթղթերի հետ միասին փոստով ուղարկել Դատարան: Որպեսզի բաց չթողնեք դիմումի ձևաթուղթը Դատարան ներկայացնելու սահմանված ժամեկտը, խորհուրդ է տրվում ժամանակ չվատնել Դատարանից ձևաթղթի օրինակը խնդրելու վրա և ինքնուրույն տպել այն:

Լիազորագրի ձևաթուղթը պետք է օգտագործվի ﬕայն այն դեպքում, երբ դիմումատուն դիմուﬕ ձևաթղթի ներկայացման պահին ներկայացուցիչ չի ունեցել կամ երբ դիմումատուն ցանկանում է փոխել Դատարան ներկայացված դիմուﬕ ձևաթղթում նշված ներկայացուցչին:

Նախքան դիմումի ձևաթուղթը լրացնելն անհրաժեշտ տեղեկություն կարելի է գտնել այս փաստաթղթում:

Այս փաստաթուղթը ներկայացնում է Դատարան գանգատ ներկայացնելու ժամանակ առավել հաճախ հանդիպող սխալները և դրանցից խուսափելու առաջարկները:

Գանգատը ստանալուց հետո Դատարանը կարող է որոշել, որ մինչև գանգատի վերաբերյալ որոշում կայացնելը պատասխանող պետությունը պարտավոր է ձեռնարկել ժամանակավոր միջոցառումներ:  Այս դեպքերում Դատարանը սովորաբար պահանջում է, որպեսզի պետությունը ձեռնպահ մնալ որոշ գործողություններից, ինչպես օրինակ՝  դիմումատուին չվերադարձնի այն երկիր, որտեղ նրան կարող է սպառնալ մահվան կամ խոշտանգման վտանգ:

Այս տեղեկատվական թերթիկ տեղեկություն է տրամադրում ժամանակավոր միջոցառումների գործողության ոլորտի վերաբերյալ՝ օրինակ բերելով որոշ գործեր Դատարանի նախադեպային իրավունքից: Հարկ է նշել, որ Դատարանը ժամանակավոր միջոցառում կիրառելու որոշում ընդունում է միայն հստակ սահմանված դեպքերում՝ այն է, երբ առկա է Կոնվենցիայի դրույթների լուրջ խախտման վտանգ: Ինչևէ, ժամանակավոր միջոցառումների կիրառման դիմումների գերակշիռ մասը սովորաբար անհիմն է և հետևաբար մերժվում է:

Դատարանի կանոնակարգի 39-րդ հոդվածի համաձայն ժամանակավոր միջոցառում կիրառելու դիմում Դատարան ներկայացնող դիմումատուները պետք է գործեն այս փաստաթղթի պահանջներին համապատասխան:

Դատարանը ժամանակավոր միջոցառումների կիրառման դիմումների համար առանձնացրել է ֆաքսի հատուկ համար`+33 (0)3 88 41 39 00: Տեղեկացնում ենք, որ սույն համարը չօգտագործելու դեպքում Ձեր դիմումն անմիջապես չի ուսումնասիրվի՝ հատկապես արձակուրդի շրջանում: Ժամանակավոր միջոցառումներին վերաբերվող գրագրության համար ևս խնդրում ենք օգտագործել վերոհիշյալ համարը: Ֆաքսերը և նամակներն ընդունվում են  երկուշաբթի-ուրբաթ՝ 8:00-ից մինչև 16:30-ը: 16 :30-ից (Տեղական ժամանակով (GMT+1)):  հետո ուղարկված դիմումները նույն օրը չեն ուսումնասիրվի (տե՛ս, տոն օրերի ցանկը):  Դիմումը պետք է շարադրված լինի հնարավորինս ամփոփ և համառոտ: Այնուամենայնիվ, խորհուրդ է տրվում 10 էջից ավել ծավալի դեպքում ֆաքսն ուղարկել մաս առ մաս:

Ժամանակավոր միջոցառումների կիրառման մասին դիմումն ուղարկելուց հետո, անհրաժեշտ է, որ դիմումատուն կամ նրա ներկայացուցիչը շարունակեն հետևել դրա ընթացքին: Դիմումատուի վարչական կարգավիճակի կամ այլ հանգամանքների փոփոխության մասին անհրաժեշտ է անհապաղ տեղեկացնել Դատարանին (օրինակ՝ դիմումատուին կացության քարտ շնորհելու կամ նրա՝ ծննդավայր վերադառնալու մասին): Դիմումատուի հետ կապը կորցնելու փաստի մասին նրա ներկայացուցիչը պետք է ժամանակին և իր նախաձեռնությամբ հայտնի Դատարանին:

Եթե Դուք որոշել եք դիմել Դատարան, համոզվեք, որ Ձեր դիմումը համապատասխանում է Դատարանի կանոնակարգի 47-րդ հոդվածին, որում նշված են այն տեղեկատվությունն ու փաստաթղթերը, որոնք անհրաժեշտ է ներկայացնել:

47-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ կետերով պահանջվող տեղեկատվությունից կամ փաստաթղթերից որևէ մեկը չներկայացնելը կհանգեցնի նրան, որ Ձեր գանգատները չեն քննվի Դատարանի կողմից: Անհրաժեշտ է, որ դիմումի ձևաթղթի բոլոր բաժինները լրացված լինեն:

Դատարանի կողմից կքքնվի պատշաճ կերպով լրացված դիմումը, սակայն դա չի նշանակում, որ այն ընդունելի կհայտարարվի:

   HUDOC փաստաթղթերի բազայի միջոցով կարող եք ծանոթանալ Դատարանի (Մեծ Պալատի, Պալատի և Կոմիտեի վճիռներ, որոշումներ, կոմունիկացված գործեր, խորհրդատվական կարծիքներ և նախադեպային իրավունքի մասին տեղեկատվական թերթիկներում տեղ գտած գործերի համառոտ շարադրանքներ), Մարդու իրավունքների եվրոպականն հանձնաժողովի (որոշումներ և զեկույցներ) և Նախարարների կոմիտեի նախադեպային իրավունքին (բանաձևեր): Այս ձեռնարկը (Թիվ 1) բացատրում է դատարանի նախադեպային իրավունքը առցանց որոնելու պարզեցված ընթացակարգը:

HUDOC փաստաթղթերի բազայի միջոցով կարող եք ծանոթանալ Դատարանի (Մեծ Պալատի, Պալատի և Կոմիտեի վճիռներ, որոշումներ, կոմունիկացված գործեր, խորհրդատվական կարծիքներ և նախադեպային իրավունքի մասին տեղեկատվական թերթիկներում տեղ գտած գործերի համառոտ շարադրանքներ), Մարդու իրավունքների եվրոպականն հանձնաժողովի (որոշումներ և զեկույցներ) և Նախարարների կոմիտեի նախադեպային իրավունքին (բանաձևեր): Այս ձեռնարկը (Թիվ 2.2) բացատրում է դատարանի նախադեպային իրավունքի որոնման ընդլայնված ընթացակարգը: